Voor het loten van burgers werd in het oude Athene een soort lotingsapparaat gebruikt. Dit lotingsapparaat, kleroterion genoemd, maakte het mogelijk om betrouwbaar en efficiënt te loten.
Burgers die voor een bepaald ambt in aanmerking wilden komen, hadden elk een soort kaartje met daarop hun naam. De verzamelde kaartjes werden in willekeurige volgorde in de sleuven van het lotingsapparaat gestoken.
Bovenin het apparaat werden witte en zwarte knikkers gedaan: in totaal evenveel knikkers als het aantal kaartjes in de sleuven. Het aantal witte knikkers stond voor het aantal benodigde — dus in te loten — functionarissen voor de betreffende taak.
De gehusselde knikkers vielen in willekeurige volgorde omlaag door een buis, waar ze aan de onderkant een voor een uitkwamen. De kaartjes in de sleuven werden nu op een bepaalde volgorde afgewerkt, bijvoorbeeld rij voor rij en van links naar rechts. Was de knikker wit, dan werd het kaartje — de betreffende persoon — ingeloot; was de knikker zwart, dan werd deze uitgeloot.
Er kon ook gestratificeerd worden geloot, om er dus voor te zorgen dat elke stam goed gerepresenteerd werd in de ingelote groep. Op die manier konden er uit bepaalde stammen waaruit zich relatief weinig vrijwilligers hadden aangemeld, toch genoeg mensen worden ingeloot om het aandeel van die stam in de totale bevolking goed te weerspiegelen. Dat ging in twee stappen. Eerst kreeg, zoals in de animatie hierboven, elke stam een bepaalde rij toegewezen. De leden van deze stam stopten hun kaartjes dus alleen in de sleuven van die rij. Vervolgens werden er één (zoals hierboven) of meerdere kolommen ingeloot. In de video hieronder wordt ook getoond dat er gebruik werd gemaakt van stratificatie, maar dan juist door elke stam geen rij maar juist een kolom toe te wijzen, hier aangegeven door de vijf hoofdletters voor dus vijf stammen. Door nu bepaalde rijen in te loten op basis van de kleur van de knikker, werden er altijd kandidaten uit elke stam ingeloot.
Bron: Historiker-Team baut antike Losmaschine nach, Universiteit Hamburg, 2017 (2 minuten)
In een artikel in de Scientific American over moderne lotingsalgoritmes, die nodig zijn omdat er tegelijkertijd op meerdere subgroepen zoals geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau etc. moet worden gestratificeerd, wordt ook de werking van het kleroterion duidelijk uitgelegd. Alleen hoe de kleuren van de knikkers worden gebruikt, is anders dan hierboven beschreven: wit betekent uitgeloot, goud betekent ingeloot.
Zie ook:
- Kleroterion – Ensuring a Just Democracy, Joy of Museums
- C.E. Johnson: The Democracy Machine, Equalitybylot.com
- Franse experts bouwen antieke lotingsmachine na (deze site)